Η Ιερά Μονή Αγίου Παύλου είναι η νοτιότερη Μονή της δυτικής
ακτής του χερσονήσου του Άθω. Βρίσκεται λίγο βορειότερα του νοτιοδυτικού άκρου. Κτήτορας της Ιεράς Μονής είναι ο Όσιος Παύλος ο Ξηροποταμινός, ο οποίος αρχικά ίδρυσε την Ι. Μονή Ξηροποτάμου (Αγ. Όρους) κοντά στη Δάφνη. Λίγο πριν το τέλος της ζωής του, ανέγειρε την Ιερά Μονή Αγίου Παύλου - στη τωρινή της θέση, αλλά με το όνομα Ξηροποτάμου. Μετονομάστηκε σε Μονή Αγίου Παύλου το 1108.
Το καθολικό της Ιεράς Μονής είναι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Κυρίου. Από τα πολλά κειμήλια της Μονής ξεχωρίζουν δύο τεμάχια Tιμίου Ξύλου και οι ασημένιες θήκες με τα δώρα των Μάγων.
Βίος του Οσίου Παύλου
Υιός ευσεβών βυζαντινών αρχόντων, κατά τον βίο του «ύπατος των φιλοσόφων», που από νωρίς ασπάσθηκε την αρετή. Ως επαίτης αναχωρεί από την Κωνσταντινούπολη κι έρχεται αγνώριστος στο αγιώνυμο Όρος. Κοντά στη σημερινή μονή του Ξηροποτάμου, της οποίας υπήρξε κτήτορας, έστησε την ασκητική του καλύβη, έχοντας για στρώμα τη γη και για προσκέφαλο την πέτρα. Η αρετή του τον έκανε θαυμαστό και οι άνθρωποι έρχονταν από παντού να τον γνωρίσουν. Στην πατρίδα του, όπου για λίγο επιστρέφει, γίνεται πηγή ωφέλειας μεγάλης.
Ο πόθος μεγαλύτερης ησυχίας τον απομακρύνει από τη μονή του Ξηροποτάμου και τον φέρνει στους πρόποδες του Άθω, όπου και αναγκάζεται από τους πολλούς μαθητές του να κτίσει νέα μονή, προς τιμή του Αγίου Γεωργίου, γνωστή σήμερα ως του Αγίου Παύλου.
Προγνώρισε το τέλος του πριν από αρκετό καιρό και ετοιμάσθηκε για την αναχώρηση διδάσκοντας τους μαθητές του· «Έχετε, τέκνα και αδελφοί, την αγάπην, την ευχήν, την ταπείνωσιν και την υπακοήν· διότι όποιος μοναχός δεν έχη αυτάς τας αρετάς, δεν πρέπει να λέγεται μοναχός, αλλά κοσμικός. Νεώτερη ακολουθία συνέθεσε ο μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.
Πηγή: Μωυσέως Μοναχού Αγιορείτου, Οι Άγιοι του Αγίου Όρους, εκδόσεις «Μυγδονία».
